ANOVA Analizi Nasıl Yapılır? Örneklerle Açıklama

ANOVA (Analysis of Variance) yani Varyans Analizi, üç veya daha fazla grup arasındaki ortalama farklarının istatistiksel olarak anlamlı olup olmadığını test etmek için kullanılan temel istatistiksel yöntemlerden biridir.
Özellikle tez çalışmalarında, akademik araştırmalarda ve yüksek lisans/doktora tezlerinde sıklıkla başvurulan bu analiz türü, doğru şekilde uygulanmalı ve dikkatli bir biçimde yorumlanmalıdır.
Peki, ANOVA analizi nasıl yapılır ve sonuçları nasıl yorumlanır?
Bu yazıda örneklerle birlikte ANOVA analizini adım adım açıklıyoruz.

ANOVA Nedir?

ANOVA, üç veya daha fazla grubun ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı fark olup olmadığını test eden bir analiz türüdür.

T-Test iki grup için kullanılırken, ANOVA üç ve daha fazla grup için kullanılır.

Örnek:
Üç farklı öğretim yönteminin öğrenci başarısı üzerindeki etkisi araştırılıyorsa → ANOVA kullanılır.

Temel soru:
👉 Gruplar arasında gözlemlenen farklılık, sadece şansa mı bağlı, yoksa gerçek ve anlamlı bir fark mı var?

ANOVA Ne Zaman Kullanılır?

• Bağımsız değişken kategorik (örneğin öğretim yöntemi türü)

• Bağımlı değişken sürekli (örneğin sınav puanı, motivasyon skoru)

• Üç veya daha fazla grup arasında karşılaştırma yapılmak isteniyorsa

ANOVA Türleri

1. Tek Yönlü ANOVA (One-Way ANOVA)

• Bir bağımlı değişken ve bir bağımsız değişken (faktör) içerir.

• En sık kullanılan temel ANOVA türüdür.

2. İki Yönlü ANOVA (Two-Way ANOVA)

• İki bağımsız değişkenin etkisi ve etkileşimi araştırılır.

3. Tekrarlı Ölçümler ANOVA (Repeated Measures ANOVA)

• Aynı grubun farklı zamanlardaki ölçümleri karşılaştırılır.

• Örneğin: Bir grup öğrenciye farklı haftalarda uygulanan başarı testleri.

ANOVA Nasıl Yapılır? SPSS ile Uygulama Adımları

1. Veri Hazırlığı

• Bağımlı değişken → sürekli ölçülen değer (örneğin başarı puanı)

• Bağımsız değişken (gruplar) → kategorik değişken (örneğin öğretim yöntemi: Yöntem A, Yöntem B, Yöntem C)

İpucu:
Grupları belirleyen değişkenler SPSS’te nominal veya ordinal olarak ayarlanmalıdır.

2. SPSS ile One-Way ANOVA Uygulama

Adım adım:

1. SPSS programını açın ve veri dosyanızı yükleyin.

2. Menüden: Analyze > Compare Means > One-Way ANOVA yolunu izleyin.

3. Dependent List → Bağımlı değişkeninizi buraya taşıyın (örneğin başarı puanı).

4. Factor → Grup belirten kategorik değişkeni buraya taşıyın (örneğin öğretim yöntemi).

5. Options kısmından Descriptive ve Homogeneity of Variance Test (Levene’s Test) seçeneklerini işaretleyin.

6. Post Hoc → Gruplar arası hangi farklılıkların anlamlı olduğunu öğrenmek için Post Hoc testlerinden (Tukey, Bonferroni vb.) birini seçin.

7. OK butonuna tıklayın.

3. SPSS ANOVA Çıktısının Yorumlanması

a) Levene’s Test

• Grupların varyanslarının homojen olup olmadığını kontrol eder.

• p > 0.05 → Varyanslar homojen (ANOVA uygulanabilir).

b) ANOVA Tablosu

p < 0.05 → En az iki grup arasında anlamlı fark bulunmuştur.
Ancak hangi gruplar arasında fark olduğu, Post Hoc testleri ile belirlenir.

c) Post Hoc Testleri

• Gruplar arası detaylı farkları gösterir.

• Örneğin: Yöntem A ile Yöntem C arasında anlamlı fark, Yöntem A ile Yöntem B arasında anlamlı fark yok.

4. Sonuçların Raporlanması

APA formatında raporlama örneği:
“Öğretim yöntemi türüne göre öğrenci başarı puanlarında anlamlı farklılık bulunmuştur, F(2, 97) = 5.12, p < .01. Post Hoc test sonuçlarına göre Yöntem A ve Yöntem C arasında anlamlı fark tespit edilmiştir.”

ANOVA Yaparken Dikkat Edilmesi Gerekenler

• Bağımsızlık varsayımı sağlanmalıdır (her grubun örneklemi birbirinden bağımsız olmalıdır).

• Varyans homojenliği test edilmelidir (Levene’s Test).

• Bağımlı değişkenin normal dağılıma yakın olması önerilir.

• Eğer varyans homojen değilse, Welch ANOVA veya robust Post Hoc testleri tercih edilmelidir.

Örnek Uygulama Senaryosu

Araştırma sorusu:
👉 Üç farklı öğretim yöntemi (Yöntem A, Yöntem B, Yöntem C) öğrencilerin başarı puanını etkiler mi?

• Bağımlı değişken: Başarı puanı (0-100)

• Bağımsız değişken: Öğretim yöntemi (A, B, C)

SPSS çıktısı:
p < 0.01 → Anlamlı fark bulunmuştur.
Post Hoc testine göre Yöntem A ve Yöntem C arasında fark vardır.

Yorum:
Kullanılan öğretim yöntemi, öğrenci başarısını anlamlı şekilde etkilemektedir.

Sonuç

ANOVA analizi, tezlerde ve araştırmalarda üç veya daha fazla grubun karşılaştırılmasında vazgeçilmez bir yöntemdir. Ancak bu analiz yalnızca doğru teknikle yapılırsa anlamlı ve güvenilir sonuçlar verir.
Varyans homojenliği, doğru Post Hoc testi kullanımı ve sonuçların uygun şekilde yorumlanması bu süreçte kritik öneme sahiptir.

Eğer siz de tez veya araştırma çalışmanızda ANOVA analizi yaparken zorlanıyor, uygun test seçimi ve doğru yorumlama için profesyonel destek almak istiyorsanız, Kodixa Danışmanlık olarak uzman ekibimizle yanınızdayız. SPSS uygulaması, test seçimi, sonuçların yorumlanması ve akademik raporlama süreçlerinde size tam destek sunuyoruz.
Hemen bizimle iletişime geçin, analizlerinizi güvenle ve etkili şekilde tamamlayın!